Qeyri – standart dərslər təlimin effektivliyini artırır
(Məqalə)
Müasir cəmiyyət davamlı inkişaf və dəyişmə vəziyyətindədir. Belə bir cəmiyyətdə təhsil sistemi də cəmiyyətin və dövlətin tələbatını ödəmək üçün dəyişməli və inkişaf etməlidir ki, bu yollardan biri də təhsil sisteminin, üstəlik formalaşmış təhsil sisteminin zamanın çağırışlarına cavab verə bilməsi, qarşıda qoyulan vəzifələri yerinə yetirməsidir. Müasir müəllimin fəaliyyəti müasir tədris metodlarından istifadə etmədən mümkün deyil, ona görə də mənim pedaqoji fəaliyyətimdə müasir tədris texnologiyalarının öyrənilməsi və tədris prosesində tətbiqi xüsusi yer tutur.
Dərsdə İKT-dən istifadə insan qavrayışının 3 kanalına təsir etməyə imkan verir:
vizual, eşitmə, kinestetik, yəni o, tədris materialının səmərəli mənimsənilməsinə kömək edir. Multimedia təqdimatlarından əyləncəli tapşırıqlar (məntiqi tapşırıqlar, krossvordlar, rebuslar); eyni zamanda, lüğət işinin təşkili (təfsir, düzgün yazı qaydalarının yoxlanılması), yoxlama mərhələsi (test tapşırıqları) zamanı istifadə olunur. Buna görə də dərsdə oyun texnologiyasının elementlərindən: krossvordlar, tapmacalar, anaqramlar şəklində tez-tez istifadə edirəm. Problemli təlim və tənqidi təfəkkürün inkişafı texnologiyası çərçivəsində fəaliyyətə, tədris metodlarından istifadəyə üstünlük verilməsi pedaqoji fəaliyyət və təcrübələr nəticəsində müəllim və psixoloqlar tərəfindən əldə edilən aşağıdakı məlumatlar ilə əsaslandırılır və təsdiqlənir. Bundan belə nəticə çıxır ki, insan xatırlayır:
Oxuduqlarının 10 % – ni ;
Eşitdiklərinin 20 % – ni ;
Gördüklərinin 30 % – ni ;
Qrup müzakirələrində iştirak edəndə 50 – 70 % ;
80% şagird müstəqil olaraq problemi aşkar etdikdə və formalaşdırdıqda;
90% öyrənənlər bilavasitə real fəalyyətdə, problemlərin müstəqil formalaşdırılmasında, işlənib hazırlanmasında və qərarların qəbulunda, nəticə və proqnozların formalaşmasında iştirak etdikdə.
Rus dili və ədəbiyyatı dərslərinin inteqrasiyası aşağıdakı kimidir:
Rus dili dərslərini öyrənilən əsərlərin bədii mətnlərinin və ya yazıçıların yaradıcılığına dair ədəbi tənqidi məqalələrin ( didaktik paylama materialı, yoxlama imla, ifadə ) materialı əsasında qururam.
Ədəbiyyat dərslərində biz bədii əsərlərin dilini ( leksika, sintaksis, təsviri ifadə vasitələri ) təhlil edirik. Pedaqoji texnologiyaların mühüm tərkib hissəsi təlim metodlarıdır. Düşünürəm ki, öz işimdə müxtəlif üsullardan istifadə etməliyəm, mən reproduktiv tədris üsulları olmadan keçinmirəm, amma yenilərini də yerləşdirməyə çalışıram. Həm müəllimin, həm də şagirdin dərsdəki fəaliyyətin məzmununun əsasını dərsin bir – biri ilə əlaqəli üç mərhələsi təşkil edir: məqsəd qoyma , müstəqil məhsuldar fəaliyyət, qiymətləndirmə.
Buna görə də texnikaları bu mərhələlərə görə təsnif etmək olar, lakin bu, fərziyyə deyil. Eyni texnikaların bəzilərinə dərsin müxtəlif mərhələlərində icazə verilir, digərləri isə tədris prosesinin təşkilinə kömək edir. Sadalanan texnologiyaların tətbiqi çərçivəsində və dərsin sadalanan mərhələlərində dərslərin təşkili və aparılmasının tətbiqi formalarından istifadə olunur. Aşağıdakı üsullardan istifadə edirəm:
“ İstisna ” üsulu.
Sözlər verilir : pəncərələr, doğruluq, nadir, şəhər, ünsiyyət . Soruşulur: Hansı söz artıqdır? Bir qayda olaraq , iştirakçılar “nadir ” sözünü tapırlar. Belə ki , o nə? sualına deyil, necə? sualına cavab verir. Mövzu “ Sifət”dir.
Hesab edirəm ki, bu texnologiyaların tətbiqi inteqrasiya olunmuş dərslər və onların qeyri – standart formada həyata keçirilməsi ilə asanlaşdırılır. Qeyri – standart dərslərin təşkili və keçirilməsini təcrübədən keçirərək belə nəticəyə gəldim ki, təlimin effektivliyini artıran məhz belə dərslərdir: tələbələrin fəallığını, müstəqilliyini, şəxsi təşəbbüskarlığını və yaradıcılığını inkişaf etdirmək. Ədəbiyyat dərslərində bədii əsərlərin dilini ( leksika, sintaksis, şəkilli və ifadəli vasitələr ) təhlil edirik.
“Qalın və nazik suallar” üsulu
O, öz-özünə təhsil və ev tapşırıqları üçün istifadə edilə bilər. “Nazik” – bəli/xeyr cavabını tələb edən sadə, monohecalı suallardır. “Qalın” suallar – şagirdləri daha yüksək təfəkkür səviyyəsinə çatdırır: müqayisə, təhlil, sintez, qiymətləndirmə.
5 dəqiqəlik esse üsulu
Bu tip yazı tapşırığı adətən dərsin sonunda tələbələrin öyrənilən mövzu haqqında biliklərini ümumiləşdirməyə kömək etmək üçün istifadə olunur. Müəllim üçün bu, əks-əlaqə imkanıdır.
Kollaj üsulu
Bu tip dərslərdə məktəblilərin fəaliyyətinin nəticələrini formalaşdırmaq və rəsmiləşdirmək bacarıqlarının öyrədilməsi də eyni dərəcədə vacibdir. Çox vaxt dərsi yekunlaşdırarkən “Kollaj” kimi texnikadan istifadə edirəm.
Buktreyler üsulu (ingiliscə book – ” kitab”, ” treyler” – film afişası )
istənilən kitab haqqında pulsuz bədii formada danışan qısa video.
Cəsarət toplayın – cəhd edin!
Bir dəfə padşah bütün saray əyanlarını sınaqdan keçirmək qərarına gəldi və orada olanları heç kimin görmədiyi və açmadığı nəhəng bir qapı kilidinin yanına apardı. Kilid o qədər böyük idi ki, belə kilidi hələ heç kim görməmişdi. Və onu açmağı xahiş etdi. Saray əyanlarından bəziləri başlarını buladılar. Müdrik sayılan digərləri isə kilidi tədqiq etməyə başladılar, lakin tezliklə onu aça bilməyəcəklərini etiraf etdilər. Müdriklər uğursuz olduqları üçün qalan saray əyanlarının bu işin onların gücündən kənar olduğunu, onlar üçün çox çətin olduğunu etiraf etməkdən başqa çarəsi qalmadı. Kilidə yalnız vəzir yaxınlaşdı. Diqqətlə yoxlamağa, toxunmağa başladı, sonra müxtəlif üsullarla yerindən tərpətməyə çalışdı və nəhayət, bir sıçrayışla onu silkələdi. Möcüzə – kilid açıldı! O, sadəcə tam bağlanmamışdı. Sonra padşah elan etdi: ” Siz sarayda yer alacaqsınız, çünki təkcə gördüyünüz və sizə deyilənə deyil, həm də öz gücünüzə güvənirsiniz və cəhd etməkdən çəkinmirsiniz. ”
Arzu edirəm ki, yeni tədris ilində cəsarətli olaq və getdikcə daha müasir texnologiyalara və tədris metodlarına yiyələnməyə cəhd etməkdən çəkinməyək!
Volkova Olesya Mixaylovna
Mənbədən ixtisarla tərcüməni ARTİ – nin Əlavə təhsilin təşkili şöbəsinin aparıcı mütəxəssisi Nərgiz Bəxtiyarova edib.
